Tết Đoan Ngọ (hay còn gọi là Tết giết sâu bọ) diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, là một trong những ngày Tết truyền thống quan trọng của người Việt. Tuy được tổ chức trên khắp cả nước, nhưng mỗi miền Bắc – Trung – Nam lại có những nét đặc trưng riêng biệt trong phong tục, lễ cúng và món ăn truyền thống. Hãy cùng khám phá sự khác nhau thú vị giữa ba miền trong dịp lễ này.
1. Ý Nghĩa Chung Của Tết Đoan Ngọ
Tết Đoan Ngọ là dịp để con người “giết sâu bọ”, tức là tiêu diệt những mầm bệnh, ký sinh trong cơ thể, cầu mong sức khỏe và bình an. Theo quan niệm dân gian, vào giờ Ngọ (11h – 13h) ngày mùng 5/5, dương khí lên cao nhất, là thời điểm lý tưởng để thanh lọc cơ thể. Đây cũng là lúc người dân làm lễ dâng cúng tổ tiên và ăn các món có tính diệt khuẩn như rượu nếp, trái cây chua, hay các loại thảo dược.
2. Tết Đoan Ngọ Ở Miền Bắc
Lễ cúng:
Người miền Bắc thường chuẩn bị lễ cúng đơn giản nhưng đầy đủ với các món như:
- Rượu nếp cẩm hoặc nếp cái hoa vàng: Ăn khi chưa đánh răng vào sáng sớm để “giết sâu bọ”.
- Trái cây theo mùa: Mận, vải, xoài, dưa hấu, chuối tiêu xanh.
- Bánh tro (bánh gio): Làm từ gạo nếp ngâm nước tro, bọc trong lá dong hoặc lá chuối.
- Một số nhà còn cúng thêm chè trôi nước, trứng vịt lộn và thịt luộc.
Tập tục đặc biệt:
- Người già thường cho trẻ nhỏ uống một ít rượu nếp để trừ tà.
- Dân gian truyền rằng, ăn rượu nếp và trái cây chua vào sáng sớm sẽ giúp tiêu diệt ký sinh trùng trong người.
3. Tết Đoan Ngọ Ở Miền Trung
Lễ cúng:
Lễ vật ở miền Trung thường phong phú và cầu kỳ hơn, với các món đặc trưng như:
- Bánh ú tro: Khác với miền Bắc, bánh ú miền Trung có hình chóp nhọn, nhân đậu xanh hoặc thịt mỡ.
- Chè kê, chè trôi nước, xôi đậu, thịt luộc cuốn bánh tráng.
- Trái cây thường là thơm (dứa), chuối, ổi, và mận.
- Không thể thiếu rượu nếp và trầu cau, đặc biệt là trong các gia đình truyền thống.
Tập tục đặc biệt:
- Một số nơi ở Huế và Quảng Nam còn có tục dùng lá ngải cứu, lá sả treo trước cửa nhà để xua đuổi tà ma.
- Trẻ con được đeo bùa ngũ sắc hoặc cài cành ngải cứu vào áo để tránh bệnh tật.
4. Tết Đoan Ngọ Ở Miền Nam
Lễ cúng:
Người miền Nam có xu hướng tổ chức mâm cúng đơn giản, gần gũi:
- Cơm rượu nếp: Khác với miền Bắc, cơm rượu miền Nam thường vo viên, ăn kèm nước rượu, vị ngọt nhẹ.
- Bánh ú lá tre: Nhân đậu xanh hoặc chuối, ăn dẻo, mềm.
- Chè đậu trắng, chè trôi nước, xôi gấc, gà luộc.
- Trái cây đa dạng theo mùa: chôm chôm, xoài, sầu riêng, vú sữa…
Tập tục đặc biệt:
- Người miền Nam tin rằng ăn các món lên men nhẹ như cơm rượu sẽ giúp làm sạch ruột.
- Một số gia đình còn cho trẻ em đi tắm lá thuốc, như lá mướp đắng, lá tre, để thanh lọc cơ thể.
5. So Sánh Nét Đặc Trưng Ba Miền
| Yếu tố | Miền Bắc | Miền Trung | Miền Nam |
|---|---|---|---|
| Rượu nếp | Nếp cẩm/nếp cái hoa vàng, ăn vào sáng sớm | Có, kết hợp với bánh tro và chè | Cơm rượu vo viên, vị ngọt nhẹ |
| Bánh truyền thống | Bánh tro, chè trôi nước | Bánh ú tro, chè kê | Bánh ú lá tre, chè đậu trắng |
| Trái cây | Mận, vải, chuối xanh | Dứa, ổi, chuối | Chôm chôm, xoài, sầu riêng |
| Tục lệ đặc biệt | Uống rượu nếp trừ tà | Treo lá ngải, bùa ngũ sắc | Tắm lá thuốc, ăn cơm rượu làm sạch ruột |
Kết Luận
Tết Đoan Ngọ là dịp lễ đậm chất văn hóa dân gian Việt Nam, mang theo những niềm tin về sức khỏe và bình an. Dù có những nét khác biệt trong cách tổ chức ở mỗi miền, nhưng tất cả đều thể hiện sự gắn kết với truyền thống, tôn trọng tổ tiên và khát vọng sống khỏe mạnh, hài hòa với thiên nhiên. Sự đa dạng ấy không chỉ làm phong phú thêm bản sắc văn hóa dân tộc mà còn khiến Tết Đoan Ngọ trở thành một ngày lễ nhiều màu sắc, giàu ý nghĩa nhân văn.
Để lại một bình luận